ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ Ι.Ν. ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ
Ιστορικό του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Κάτω Πόλης Μονεμβασίας
Ο Ναός του Αγίου Νικολάου στην Κάτω Πόλη της Μονεμβασίας, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που είναι τοποθετημένη στο τριγωνικό αέτωμα της δυτικής θύρας εισόδου, κατασκευάσθηκε το έτος 1703 με δαπάνες του ιατροφιλόσοφου Ανδρέα Λικινίου.
Από γραπτές πηγές γνωρίζουμε ότι ο Ναός του Άγιου Νικόλαου ανεγέρθηκε πλησιόχωρα της πατρογονικής εστίας των Λικινίων και μάλιστα επάνω σε παλαιότερο ναό, των βυζαντινών χρόνων, του οποίου τα ερείπια είναι μέχρι σήμερα ορατά στη νότια εξωτερική πλευρά. Το μνημειακό ύφος του τρουλλαίου οικοδομήματος και η δεσπόζουσα θέση του μέσα στον οικισμό διατρανώνει τη θεία πίστη και την ευγνωμοσύνη του κτίτορος προς τον Πανάγαθο Θεό, σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία η Μονεμβασία, απελευθερωμένη από τον ζυγό των αλλοδόξων Αγαρηνών, είχε τεθεί υπό την προστασία των Βενετών. Ο Ανδρέας Λικίνιος δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτό το φιλόδοξο από πλευράς οικοδομικής και αρχιτεκτονικής έργο αλλά προχώρησε και στη χορηγία μιας σπουδαίας καλλιτεχνικής δημιουργίας, της δεσποτικής εικόνας του Ελκομένου Χριστού που κοσμεί από το 1700 το τέμπλο του μητροπολιτικού ναού.
Στην κτιστή Αγία Τράπεζα του Αγίου Νικολάου έλαβε χώρα για δώδεκα ολόκληρα χρόνια ελεύθερου χριστιανικού βίου (1703–1715) το αναίμακτο θυσιαστήριο, το οποίο, μετά την ατιμωτική παράδοση της πόλης στους Τούρκους, διαδέχθηκε η μαρτυρική θυσία των γηγενών κατοίκων, μεταξύ αυτών και του κτίτορος του ναού, Ανδρέα Λικινίου.
Στα νεώτερα χρόνια ο ναός του Αγίου Νικολάου λειτούργησε ως σχολείο και στο πλαίσιο αυτό υπέστη στο εσωτερικό του μια σειρά επεμβάσεων για τη λειτουργία της νέας χρήσης, όπως κατασκευή διαχωριστικού τοίχου ανάμεσα στον χώρο του Ιερού και τον κυρίως ναό και υπερύψωση του δαπέδου. Το χρονικό διάστημα 1829–1830 στέγασε το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Μονεμβασίας και από το 1839 μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα το Δημοτικό Σχολείο Μονεμβασίας. Έκτοτε ο Ιερός Ναός παρέμεινε κλειστός λόγω οικοδομικών προβλημάτων και λοιπών φθορών που αντιμετώπιζε.
Στο πλαίσιο του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης πραγματοποιήθηκαν εργασίες αναστηλώσεως του ναού που περατώθηκαν το έτος 2006. Και ενώ απομακρύνθηκαν όλα τα πρόσθετα στοιχεία που είχαν αλλοιώσει την αρχική αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του, ο μεταγενέστερος συμπαγής τοίχος που διαχωρίζει το Ιερό από τον κυρίως ναό και ο οποίος έχει κατασκευαστεί στα νεώτερα χρόνια για τις ανάγκες στέγασης του Αλληλοδιδακτικού και Δημοτικού Σχολείου Μονεμβασίας, διατηρήθηκε, με κύριο σκοπό τη μη απόδοση του Ιερού Ναού στη χριστιανική λατρεία, όπως άρμοζε, και συνακόλουθα στο χαρακτηρισμό του από τους ιθύνοντες του Υπουργείου Πολιτισμού ως πολιτιστικού χώρου για τη φιλοξενία ποικίλων πολιτιστικών δράσεων. Αυτό όμως αντιβαίνει τον εκκλησιαστικό χαρακτήρα του μνημείου και τον σκοπό για τον οποίο το ανήγειρε ο κτήτορας Ανδρέας Λικίνιος.
Η ιστορία του Ανδρέα Λικίνιου
Η οικογένεια του Ανδρέα Λικίνιου υπήρξε μία από τις σημαντικότερες οικογένειες της Μονεμβασίας, η οποία ανέδειξε πλήθος ιατρών και ιερωμένων. Μέλη της διετέλεσαν ιερείς και χαρτοφύλακες του παλαιού Μητροπολιτικού Ναού του Ελκομένου Χριστού Μονεμβασίας. Στην οικογένεια αυτή ανήκε ο κώδικας 220 της Μονής Κουτλουμουσίου που περιέχει κείμενα και σημειώματα σχετικά με την ιστορία της Μονεμβασίας.
Κλάδους της οικογένειας των Λικινίων συναντούμε τόσο στη Μονεμβασία όσο και στην Κρήτη, από τους οποίους αναδείχθηκαν ιερείς, ιατροί και τοπικοί παράγοντες σε σημαίνουσες θέσεις και με αρκετή εμβέλεια.
Ο Ανδρέας Λικίνιος άσκησε την ιατρική στην Κωνσταντινούπολη σε χρονική περίοδο που δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Η πορεία του όμως, στον ιατρικό κλάδο ήταν επιτυχημένη και, μάλιστα, θεράπευσε και τον σουλτάνο Αχμέτ που είχε προσβληθεί από ευλογιά και κινδύνευε να πεθάνει. Ο σουλτάνος, από ευγνωμοσύνη, τον αντάμειψε πλουσιοπάροχα και του απέλυσε χατισερίφ, έγγραφο σύμφωνα με το οποίο απαγορευόταν ρητώς σε οποιονδήποτε μέσα στην επικράτειά του να βλάψει τον άνθρωπο που τον έσωσε.
Επίσης, υπάρχουν αναφορές ότι πιθανότατα περίπου το 1696-1697, περίοδο κατά την οποία βρισκόταν στο Ιάσιο, ο κτήτορας του ναού του Αγίου Νικολάου υπήρξε αρχίατρος του ηγεμόνα της Μολδαβίας, Δημητρίου Καντεμίρ, ο οποίος τον εκτιμούσε ιδιαιτέρως, όπως συνάγεται από το ότι τον συγκαταλέγει ανάμεσα στους σύγχρονούς του Έλληνες λογίους
Το 1703 ο Ανδρέας Λικίνιος εγκαινίασε τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, την κατασκευή του οποίου είχε αναλάβει ο ίδιος εκ θεμελίων σε οικόπεδο που ανήκε στην οικογένειά του. Στο χώρο ανέγερσης του ναού υπήρχε άλλη εκκλησία αφιερωμένη στον ίδιο Άγιο, η οποία, επίσης, ανήκε στην οικογένειά του.
Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα τον Αύγουστο του 1715 ο Ανδρέας Λικίνιος υπέγραφε σε υπόμνημα προς τη Γαληνοτάτη ως «σύνδικος» Μονεμβασίας, δεύτερος μετά τον Μητροπολίτη Μονεμβασίας Γρηγόριο. Στο υπόμνημα αυτό ανέφεραν τις ανησυχίες τους βλέποντας τον τούρκικο κίνδυνο, ο οποίος πλησίαζε και εφιστούσαν την προσοχή σχετικά με τις ελλείψεις και τα αμυντικά προβλήματα της πόλης τους.
Οι ανησυχίες τους δυστυχώς επαληθεύθηκαν. Λίγες ημέρες αργότερα, και συγκεκριμένα στις 16 Σεπτεμβρίου 1715 η Βενετία παρέδωσε τη Μονεμβασία στους Τούρκους με μία ύποπτη συνθήκη και αποχώρησε.
Αποτέλεσμα ήταν ο σφαγιασμός μεγάλου αριθμού των κατοίκων και η αιχμαλωσία πολλών άλλων. Μέσα σε αυτό το ταραχώδες κλίμα ο Ανδρέας Λικίνιος κατηγορήθηκε ότι βρίσκεται σε συνεννόηση με τους Βενετούς και την ίδια χρονιά μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Οι προσπάθειές του να αποδείξει ότι ήταν εκείνος που είχε άλλοτε σώσει τη ζωή του σουλτάνου απέβησαν άκαρπες και τελικά απαγχονίστηκε έχοντας τυλιγμένο στο λαιμό του το χατίσερίφ, που θεωρητικά θα έπρεπε να του προστατέψει τη ζωή. Οι Οθωμανοί, μη αρκούμενοι στο μαρτυρικό θάνατο του Ανδρέα Λικίνιου, προχώρησαν στη μετατροπή του ιερού ναού, που ο ίδιος είχε ιδρύσει, σε αποθηκευτικό χώρο (οπλοστάσιο).
Εἰσήκουσεν ὁ Θεός τὶς παρακλήσεις των ανθρώπων καὶ ἔφερε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, ὥστε σὲ ἕνα ἀκόμη ἱερὸ θυσιαστήριο νὰ τελεῖται ἡ θεία Εὐχαριστία. Ἡ ἁγία Τράπεζά του ἀπὸ ἀποθηκευτικὴ ἀναβαθμίδα θὰ ξαναγίνει ἀναίμακτο θυσιαστήριο, Γολγοθᾶς καὶ Πανάγιος Τάφος μετά από 306 ολόκληρα χρόνια ξανά λειτουργεί ο ιερός Ναός.
Θερμὲς εὐχαριστίες πρὸς τὸ πρόσωπο της κ.Υπουργού Πολιτισμού κ. Μενδώνη εκφράστηκαν στον λόγο του εφημερίου της Μονεμβασιάς π. Κωνσταντίνου Κρυπωτού , ἐπίσης στὸν γενικὸ γραμματέα τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ γιὰ τὴν τιτάνια προσπάθεια καὶ συμβολή του στὴν ὅλη διαδικασία των εγκρίσεων από τα δύο συμβούλια του ΚΑΣ , καθὼς καὶ στὴν Διευθύντρια τῆς Ἐφορίας Ἀρχαιοτήτων Λακωνίας και σε όλο το προσωπικο της υπηρεσίας γιὰ ὅλες τὶς ἁρμόδιες ἐνέργειες ποὺ ἔκανε ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια, ὥστε νὰ φθάσουμε στὴν σημερινὴ ἡμέρα, ολοθερμες ευχαρηστίες απευνθύνθηκαν προς τον κύριο Δήμαρχο και όλο το προσωπικό της δημοτικής ενότητας Μονεμβασίας με επικεφαλή τον κύριο Αντιδήμαρχο για την πολιτιμή και έμπρακτη βοήθεια τους να καθαριστεί ο ναός μιας και τα τελευταία χρόνια ηταν αποθηκευτικός χώρος .
Αξίζει να σημειωθεί πως στην ολόλαμπρη αυτή ημέρα για την Μονεμβασιά παρευρέθηκαν η κ. υπουργός Πολιτισμού, ο κ. περιφεριάρχης, ο κ. δήμαρχος, βουλευτές του νομού Λακωνίας, ο κ. πρόεδρος της τοπικής κοινότητας της Μονεμβασίας, εκπρόσωποι των στρατιωτικών αρχών και των σωμάτων ασφαλείας .